De Nobelprijs voor literatuur wordt toegekend aan een auteur die “op het gebied van de literatuur het meest opmerkelijke werk in een ideale richting” heeft geleverd. De Nobelprijs voor Literatuur is tussen 1901 en 2020 106 keer uitgereikt aan 114 Nobelprijswinnaars. In 1901 werd de Franse auteur Émile Zola de eerste ontvanger van de prijs.
De Nobelprijs voor de Literatuur wordt jaarlijks door de Zweedse Academie toegekend aan een auteur die, in de woorden van het testament van de Zweedse industrieel en uitvinder Alfred Nobel, “op het gebied van de literatuur het meest opmerkelijke werk in een ideale richting” heeft geleverd. Het is een van de vijf Nobelprijzen die bij het testament van Alfred Nobel uit 1895 zijn ingesteld en die worden toegekend voor opmerkelijke bijdragen op het gebied van scheikunde, natuurkunde, literatuur, vrede en fysiologie of geneeskunde. De prijs werd in 1901 voor het eerst toegekend aan de Franse Sully Prudhomme. Elke ontvanger, of “laureaat”, ontvangt een gouden medaille, een diploma en een geldbedrag, dat door de Nobelstichting wordt vastgesteld.
De prijs wordt jaarlijks uitgereikt in Stockholm tijdens een ceremonie op 10 december, de sterfdag van Nobel. Tot 2022 is de Nobelprijs voor Literatuur toegekend aan 119 personen. Slechts 17 van deze ontvangers waren van vrouwelijke auteurs. Hoe komt dat? Er is geen eenduidig antwoord op deze vraag. Enkele mogelijke verklaringen zijn:
- De Nobelprijs voor literatuur wordt toegekend door de Zweedse Academie, die in haar geschiedenis gedomineerd werd door mannelijke leden.
- In het verleden hebben vrouwen minder kans gehad dan mannen om gepubliceerd te worden en/of lovende kritieken te krijgen voor hun werk.
- De Nobelprijs voor literatuur is vooral toegekend aan Europese schrijvers, en vrouwen uit Europa hebben minder kans dan mannen om gepubliceerd te worden en/of lovende kritieken te krijgen voor hun werk.
Wij hebben de 17 vrouwelijke ontvangers van de Nobelprijs voor de literatuur op een rijtje gezet.
1909 – Selma Ottilia Lovisa Lagerlöf
Selma was een Zweedse schrijfster, lerares en vertaalster. Ze is vooral bekend om haar kinderboek Nils Holgerssons underbara resa genom Sverige (De wonderbaarlijke avonturen van Nils) en de roman voor volwassenen Gösta Berling’s Saga. Lagerlöf werd de eerste vrouwelijke schrijver die de Nobelprijs voor Literatuur won, die ze in 1909 kreeg.
1926 – Grazia Maria Deledda Madesani
Grazia Deledda was een Italiaanse romanschrijfster. Zij was de eerste Italiaanse vrouw die de Nobelprijs voor Literatuur ontving. Deledda werd geboren aan het einde van een landweggetje in het dorpje Neoneli, ongeveer 30 km van Oristano, in het centrale deel van het eiland Sardinië. Het gezin was zeer arm en zij was het zevende van elf kinderen. Eén zus, Maria, was op jonge leeftijd overleden en als meisje was Deledda vaak ziek. Al deze factoren droegen bij aan haar opvoeding. Eerst ging ze naar een particuliere school van de Zusters van de Goede Herder.
Na de lagere school ging ze naar een lyceum voor meisjes in Oristano. Met wat financiële hulp van vrienden kon ze verder studeren in Rome, waar ze de middelbare school bezocht. Ze volgde ook cursussen Italiaans en Frans. Op haar twintigste las ze de Franse romans van Stendhal en de Italiaanse werken van Giovanni Verga en Luigi Capuana. Deledda’s eerste roman Il vecchio della montagna, gepubliceerd in 1896, beschreef het moeilijke leven van een herder op Sardinië. De roman was gebaseerd op de ervaringen van haar eigen familie. Het boek werd met weinig tamtam gepubliceerd en kreeg geen groot lezerspubliek.
1928 – Sigrid Undset
Sigrid Undset was een Noorse romanschrijfster en Nobelprijswinnares. Ze werd geboren in Kalundborg, Denemarken, maar haar familie verhuisde naar Noorwegen toen ze twee jaar oud was. Undset groeide op in Kristiania (nu Oslo), waar ze literatuur, geschiedenis en archeologie studeerde aan de Koninklijke Frederik Universiteit. Na haar afstuderen werkte ze als journaliste en vertaalster.
In 1920 publiceerde Undset haar eerste roman, Jenny, die het verhaal vertelt van een jonge werkende vrouw in Kristiania. De roman was meteen een succes en Undset werd een beroemdheid. Na Jenny volgde nog twee romans over werkende vrouwen in Kristiania, De vrouw en De moeder.
Undset’s bekendste werk is de trilogie Kristin Lavransdatter, die het verhaal vertelt van een 14e-eeuwse Noorse vrouw. De trilogie werd gepubliceerd tussen 1920 en 1922, en leverde Undset in 1928 de Nobelprijs voor de Literatuur op.
1938 – Pearl Sydenstricker Buck
Pearl Sydenstricker Buck werd in 1892 in West Virginia geboren als dochter van missionarissen. De eerste zeventien jaar van haar leven bracht ze door in China, waar ze van de mensen en de cultuur ging houden. Ze keerde terug naar de Verenigde Staten om te studeren en keerde daarna terug naar China om te trouwen en een gezin te stichten.
Buck was een productief schrijfster, en haar romans over China droegen bij tot een beter begrip van het land en de mensen in de westerse wereld. Ze won de Nobelprijs voor Literatuur in 1938 en bleef tot haar dood in 1973 een uitgesproken voorvechter van mensenrechten.
1945 – Lucila Godoy Alcayaga
Lucila Godoy Alcayaga (1879-1919) was een Chileense dichteres, journaliste en lerares. Zij werd geboren in de stad Vicuña, in de provincie Elqui in Chili. Godoy begon haar literaire carrière met schrijven voor de plaatselijke krant El Mercurio de Elqui. In 1903 verhuisde ze naar Santiago, waar ze bleef schrijven voor verschillende kranten en tijdschriften. Godoy werkte ook als lerares en onderwijsinspecteur. In 1919 stierf ze aan tuberculose.
Godoy was een van de belangrijkste vertegenwoordigers van de Chileense modernistische beweging. Haar werk wordt gekenmerkt door het gebruik van sterke beeldspraak en sensueel taalgebruik. Haar beroemdste gedicht, “Sonetos de la muerte” (“Sonnetten van de dood”), werd geschreven naar aanleiding van de dood van haar jonge zoon aan hersenvliesontsteking. Het gedicht wordt beschouwd als een van de belangrijkste werken van de Chileense literatuur.
1966 – Leonie Sachs
Leonie Sachs werd in 1891 in Duitsland geboren. Haar familie was Joods en haar vader was een succesvol zakenman. Sachs kreeg haar opleiding aan een particuliere meisjesschool in Berlijn en studeerde daarna kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Berlijn. Ze raakte geïnteresseerd in poëzie en literatuur en begon haar eigen gedichten te schrijven. In 1912 publiceerde ze haar eerste dichtbundel “In der Nacht”.
Sachs trouwde in 1914 en kreeg twee kinderen. Haar man stierf in de Eerste Wereldoorlog en Sachs leed aan depressies. In de jaren twintig begon ze toneelstukken te schrijven en werkte ze als journaliste. In 1933 kwamen de nazi’s aan de macht in Duitsland en werd Sachs’ werk verboden. Ze vluchtte met haar kinderen naar Denemarken. In 1940 verhuisde ze naar Zweden. Sachs bleef poëzie en toneelstukken schrijven en won in 1966 de Nobelprijs voor Literatuur. Ze overleed in 1970.
1991 – Nadine Gordimer Cassirer
Nadine Gordimer werd geboren in Springs, Transvaal, Zuid-Afrika, op 20 november 1923. Ze kreeg haar opleiding aan een kloosterschool en ging later naar de Universiteit van Witwatersrand. Gordimers eerste gepubliceerde verhaal verscheen in een schoolblad toen ze net vijftien jaar oud was.
Gordimers eerste verzameling korte verhalen, De zachte stem van de slang, verscheen in 1952. Haar eerste roman, De leugenachtige dagen, volgde in 1953. Gordimers werk gaat vaak over de complexe rassensituatie in haar geboorteland. Ze is lid van het Afrikaans Nationaal Congres en is een uitgesproken criticus van het apartheidssysteem.
Gordimer kreeg in 1991 de Nobelprijs voor Literatuur. Zij is de auteur van talrijke romans en verhalenbundels, alsook van verschillende werken van non-fictie. Gordimer overleed op 13 juli 2014 op 90-jarige leeftijd.
1993 – Chloe Anthony Wofford Morrison
Chloe Anthony Wofford, beter bekend als Toni Morrison, werd geboren op 18 februari 1931 in Lorain, Ohio. Zij was het tweede van vier kinderen die werden geboren uit Ramah en George Wofford. Haar vader werkte als lasser en haar moeder was huisvrouw. Morrisons ouders brachten haar een liefde voor lezen bij en ze ging vaak naar de bibliotheek om nieuwe boeken te lezen.
Morrison ging naar de Lorain High School, waar ze een van de weinige Afro-Amerikaanse studenten was. Ze studeerde af in 1949 en ging daarna naar de Howard University. Ze studeerde in 1953 af aan Howard met een Bachelor of Arts in Engels. Na haar afstuderen trouwde ze met Harold Morrison, met wie ze twee zonen kreeg. Het huwelijk eindigde in 1964 in een scheiding.
In 1965 begon Morrison te werken als redacteur bij Random House, waar ze uiteindelijk hoofdredacteur zou worden. Ze werkte met veel geprezen auteurs, waaronder Toni Cade Bambara, Gayl Jones en Jamaica Kincaid. Morrison begon in die tijd ook haar eigen romans te schrijven. Haar eerste roman, “The Bluest Eye” werd gepubliceerd in 1970. Ze zou nog veel meer romans schrijven, waaronder “Beloved”, dat in 1988 de Pulitzer Prize for Fiction won. Morrison kreeg ook de Nobelprijs voor Literatuur in 1993. Ze overleed op 5 augustus 2019 op 88-jarige leeftijd.
1996 – Maria Wisława Anna Szymborska
Maria Wisława Anna Szymborska werd geboren op 2 juli 1923 in Bnin, Polen. Ze ging naar de middelbare school in Krakau en studeerde Poolse literatuur aan de Jagiellonian Universiteit. Na haar afstuderen werkte ze als stationschef, lerares en bibliothecaresse. In 1949 trad ze in dienst bij het literaire weekblad Życie Literackie, waar ze tot 1981 werkte. Haar eerste gedichtenbundel, Dlatego żyjemy (Daarom leven wij), verscheen in 1957.
Szymborska won de Nobelprijs voor de Literatuur in 1996. Ze overleed op 1 februari 2012 in Krakau, Polen.
2004 – Elfriede Jelinek
Elfriede Jelinek werd in 1946 in Oostenrijk geboren. Ze is een wereldberoemde schrijfster, toneelschrijfster en maatschappijcritica. Haar romans omvatten De pianoleraar, Die Ausgesperrten en Lust. Jelinek is een uitgesproken criticus van de Oostenrijkse regering en haar behandeling van vrouwen. Ze won talrijke prijzen voor haar werk, waaronder de Nobelprijs voor Literatuur.
2007 – Doris May Tayler-Lessing
Doris Lessing werd in 1919 in Iran geboren uit Britse ouders. Ze kreeg haar opleiding in Engeland en verhuisde in 1949 naar Zuid-Rhodesië (nu Zimbabwe). Ze schreef meer dan 50 boeken, waaronder romans, korte verhalen en non-fictie. Haar bekendste werken zijn The Golden Notebook en The Grass is Singing. Lessing kreeg in 2007 de Nobelprijs voor de Literatuur. Ze overleed in 2013 op 94-jarige leeftijd in Londen.
2009 – Herta Müller Wagner
Herta Müller Wagner werd in 1930 in Duitsland geboren. Ze begon haar carrière als journaliste en werkte voor verschillende kranten voordat ze schrijfster werd. Haar eerste roman, De reis, verscheen in 1960. Sindsdien heeft ze verschillende andere romans gepubliceerd, evenals verhalenbundels en essays.
Müller Wagner heeft vele prijzen voor haar werk ontvangen, waaronder de Nobelprijs voor de Literatuur in 2009. Ze staat bekend om haar onderzoek naar de menselijke ervaring, in het bijzonder de ervaring van mensen die onder totalitaire regimes leven.
2013 – Alice Ann Laidlaw Munro
Alice Ann Laidlaw Munro werd geboren in Wingham, Ontario, op 10 juli 1931. Ze was het eerste kind van Ann (née Telfer) en Robert Eric Laidlaw, die een vossen- en nertsenfokkerij hadden. Als kind hielp Munro haar ouders met het werk op de boerderij, waarvan ze later zei dat ze ervan genoot. Op 11-jarige leeftijd ging ze naar de Wingham High School, waar ze een goede leerling was en geïnteresseerd raakte in schrijven. Na haar afstuderen ging ze naar de University of Western Ontario, waar ze haar toekomstige man, James Munro, ontmoette. Ze trouwden in 1951 en kregen drie dochters.
Munro begon eind jaren vijftig verhalen te schrijven en haar eerste verhaal, “The Dimensions of a Shadow”, werd gepubliceerd in 1961. Daarna publiceerde ze nog veel meer verhalen in tijdschriften en bloemlezingen, en 11 verhalenbundels, waarvan de meest recente, Dear Life, in 2012 werd gepubliceerd. Ze won talrijke prijzen voor haar werk, waaronder de Pulitzer Prize, de National Book Critics Circle Award en de Man Booker International Prize. In 2013 werd ze benoemd tot Companion of the Order of Canada, een van de hoogste civiele onderscheidingen van het land.
2015 – Svetlana Alexandrovna Alexievich
Svetlana Alexandrovna Alexievich werd in 1948 geboren in de Wit-Russische stad Ivatsevichy. Ze begon haar carrière als journalist in de jaren zeventig en is sindsdien uitgegroeid tot een van de meest gevierde en gerespecteerde verslaggevers ter wereld. Ze is vooral bekend om haar oral history boeken, die de ervaringen van gewone mensen in tijden van oorlog en politieke onrust weergeven. In 2015 kreeg ze de Nobelprijs voor de Literatuur voor haar “meerstemmige geschriften, een monument voor lijden en moed in onze tijd.”
2018 – Olga Nawoja Tokarczuk-Fingas
Olga Nawoja Tokarczuk-Fingas werd geboren op 29 oktober 1962 in Suwałki, Polen. Na haar middelbare schoolopleiding ging ze naar de Universiteit van Warschau waar ze Poolse filologie studeerde. Ze trouwde met Mirosław Fingas in 1985, en samen kregen ze twee kinderen.
Tokarczuk-Fingas werkte als lerares op een middelbare school en journalist voordat ze haar carrière als schrijfster begon. Haar eerste boek, Podróże z Herodotem (Reizen met Herodotus), werd gepubliceerd in 1996 en won de Nike Award, een van de meest prestigieuze literaire prijzen van Polen. Sindsdien heeft ze nog verschillende romans, verhalenbundels en non-fictie gepubliceerd, waarmee ze haar reputatie als een van de belangrijkste hedendaagse Poolse schrijvers heeft gevestigd. In 2018 won ze de Nobelprijs voor de Literatuur “voor een narratieve verbeelding die met encyclopedische passie het overschrijden van grenzen als een vorm van leven weergeeft.”
2020 – Louise Elisabeth Glück-Dranow
Louise Elisabeth Glück-Dranow werd in 1943 geboren in New York City. Ze is de auteur van verschillende dichtbundels, waaronder Averno (2006), dat werd bekroond met de Pulitzer Prize, en The Wild Iris (1992), dat de National Book Critics Circle Award won. De gedichten van Glück staan bekend om hun spaarzame, elegante stijl en hun verkenning van thema’s als natuur, familie en verlies.
2022 – Annie Ernaux
Annie Ernaux werd in 1940 geboren in Normandië, Frankrijk, en groeide op in een arbeidersgezin. Haar vader was fabrieksarbeider en haar moeder huisvrouw. Ernaux was de eerste van haar familie die naar de universiteit ging. Ze studeerde aan de Sorbonne en werkte later als lerares op een middelbare school.
Ernaux is vooral bekend om haar autobiografische geschriften, waarin vaak haar arbeidersachtergrond en haar relaties met haar familie centraal staan. Haar bekendste werken zijn Une Femme (1987) en L’Occupation (2002). Ernaux heeft ook verschillende romans geschreven, waaronder Les Armoires vides (1974) en Les Années (2008).